Zwanenwater

Een klein stukje ten zuiden van Julianadorp aan Zee ligt Callantsoog. Deze sfeervolle kustplaats bezit een groot en uniek natuurgebied: het Zwanenwater. Het is zeer de moeite waard om in dit natuurreservaat een wandeling te maken. Het 604 hectare grote Zwanenwater ligt verscholen tussen de duinen, ten zuiden van de dorpskern van Callantsoog. Het is het noordelijke deel van een uitgestrekt duingebied dat helemaal tot Petten doorloopt (Pettermerduinen).

Het natuurreservaat heeft de grootste natuurlijke duinmeren van Europa. Je wandelt er door duinvalleien vol met bloemen en vlinders. Vanuit de drie vogelkijkhutten kun je vogels spotten op de twee ondiepe zoetwatermeertjes die het Zwanenwater rijk is: het Eerste Water (noordelijke meer) en het Tweede Water (zuidelijke meer). Het Zwanenwater ontstond na de aanleg van de Zijperzeedijk in 1596. Door het stuiven van zand zijn duinen, duinvalleien, duinmeren en duingraslanden ontstaan. Sinds 1973 beschermt Natuurmonumenten het gebied. In 1988 kreeg het Zwanenwater als toonaangevend trekvogelgebied de internationale status van wetland. In 2008 werd het bovendien aangewezen als aardkundig monument.

Hoe komt het Zwanenwater eigenlijk aan haar naam? Eeuwen geleden werden er zwanen gefokt in de twee zoetwatermeren van het Zwanenwater, uiteindelijk is de naam van het gebied daaraan verleend. Overigens laten zwanen zich er tegenwoordig nog maar zelden zien.

Planten en dieren 

In het unieke duinlandschap van het Zwanenwater, met zowel natte als droge duinvalleien en ondiepe zoetwatermeren, tiert de natuur weelderig. Plantenliefhebbers kunnen er hun hart ophalen. Door de grote contrasten in het gebied (hoog & laag, zon & schaduw en nat & droog) komen er veel bijzondere planten voor. In totaal telt het Zwanenwater meer dan 550 plantensoorten, 900 vlindersoorten en 342 paddenstoelensoorten (waarvan er 100 op de rode lijst staan). Vlak achter de eerste duinenrij groeien helmgras, zeeraket en zeeakkermelkdistel. Wat verder van de Noordzee in de natte duinvalleien groeien de meer zeldzame planten zoals grote ratelaar, verschillende soorten orchideeën en zonnedauwsoorten.

Van mei tot begin juli bloeien er elf soorten orchideeën zoals de rietorchis, welriekende nachtorchis, groenknolorchis, vleeskleurige orchis, moeraswespenorchis en de grote keverorchis in het Zwanenwater. Verder tref je er het roomwitte parnassia en de geelgekleurde grote ratelaar aan. In augustus staat de heide van het Zwanenwater in volle bloei en kleurt het natuurgebied betoverend paars. Op al die bloeiende planten komen vlinders, bijen en andere insecten af. Soorten als het icarusblauwtje, duinparelmoervlinder, heivlinder en hooibeestje zuigen met hun roltong nectar uit de bloemen.

Ook voor vogelspotters is het Zwanenwater een waar eldorado. In de duinmeren vinden de gevleugelde vrienden hun voedsel en kunnen ze broeden zonder gestoord te worden. Niet alleen eenden en ganzen verblijven massaal in het Zwanenwater, maar ook zeldzame vogels als de bruine kiekendief, ransuil, tapuit, geoorde fuut, blauwborst, dodaars, zomertaling, waterral, cetti’s zanger en de roerdomp. Trekvogels vinden in de duinmeren voedsel en rust. In de winter zie je tientallen watervogels op de meren zoals smient, slobeend, grote zaagbek en de grote zilverreiger.

Vanaf de uitkijkheuvel heb je zicht op een lepelaarkolonie die in het voorjaar op het Bokkeneiland in het Tweede Water broedt temidden van honderden aalscholvers. Een goede telescoop is dan aan te bevelen. Tevens is er een vogelkijkscherm aanwezig. In april kun je de opvallende blauwborst horen zingen. Bij de twee duinmeren staan drie vogelkijkhutten. Om de verschillende vogelkijkhutten aan te doen, kun je het beste de wandelroute van 4,5 kilometer nemen. Er is ook een drijvende vogelkijkhut aanwezig, deze kijkt uit over het noordelijke meer in de richtingen noord, west en zuid. Om het Zwanenwater te verbinden met omliggende natuurgebieden zijn onder de Zuidschinkeldijk faunapassages aangelegd.

Onderhoud

Als aan het Zwanenwater geen onderhoud wordt verricht, zou het natuurgebied volledig overwoekeren. Uiteindelijk zouden er nog maar enkele plant- en diersoorten overblijven. Samen met een groot aantal vrijwilligers verricht Natuurmonumenten daarom constant onderhoudswerkzaamheden uit en zorgt er zo voor dat het landschap afwisselend blijft. Voor het Zwanenwater is verdroging de grootste bedreiging. Natuurmonumenten heeft daarom aan de noordzijde een buffer aangelegd én daar de waterstand verhoogd. Aan de oostzijde is een wand in de grond aangebracht. Deze maatregelen zorgen ervoor dat de duinvalleien niet verdrogen.

Om de twee duinmeren schoon en voedselarm te houden, worden ze om de zoveel jaar uitgebaggerd. Het water wordt dan veel helderder en zijn er vissende grote zaagbekken, aalscholvers en zelfs visarenden te zien. Ook zeldzame waterplanten, libellen en amfibieën kunnen er dan weer leven. De hooilandjes worden gemaaid om de specifieke hooilandvegetatie te behouden. Van mei tot begin juli bloeien er zeldzame orchideeën. Vlinders en andere insecten worden aangetrokken door de fraaie, bloeiende bloemen.

Om het Zwanenwater gezond en vitaal te houden, laat Natuurmonumenten Schotse hooglanders op het terrein lopen. Deze robuuste herkauwers vreten het gras én de jonge boompjes op; bijzondere plantensoorten krijgen dan weer de ruimte om zich te ontwikkelen. Het open karakter van de duinen blijft zo behouden. In sommige delen wordt een beheer van ‘niets doen’ gevoerd, waardoor een begroeiing met wilgen en berken ontstaat.

Activiteiten 

Wandelen in het Zwanenwater

Er zijn twee wandelroutes uitgezet in het Zwanenwater: de gele route is 2 kilometer lang en de bruine route heeft een lengte van 4,5 kilometer. De bruine route gaat om het Eerste Water heen en komt op een punt waarop de broedkolonie in het Tweede Water gezien kan worden. Langs de bruine route kom je eerst een drijvende vogelkijkhut tegen, later op de route kom je nogmaals een observatiepunt tegen, plus een kijkscherm. Het is overigens verboden om door het gebied te fietsen.

Fotowandeling in het Zwanenwater

Tijdens de wandelexcursie ga je op safari door het Zwanenwater, van de paden af en op zoek naar de fraaiste plekjes om de mooiste foto’s te kunnen schieten. Neem je camera mee en fotografeer het landschap en de typische planten en dieren van het natuurgebied. De excursie wordt begeleid door natuurgidsen en boswachters, die zelf ook graag fotograferen en filmen in het Zwanenwater. Aan het einde van de excursie wordt er thee of koffie gedronken en worden elkaars foto’s bekeken. Stevige wandelschoenen en regenkleding worden aanbevolen.

Landschapschilderen in het Zwanenwater

Landschapschilderen is voor veel mensen een grote hobby. Het landschap van het Zwanenwater leent zich uitstekend voor deze liefhebberij; het is afwisselend en altijd vol verrassingen. Als je jezelf opgeeft voor de cursus, nemen twee ervaren landschapschilders je mee het natuurgebied in om te genieten en het landschap te vereeuwigen op het doek. Na het vinden van een mooie plek zullen de begeleiders alles uitleggen over de basis van het landschapschilderen, kleurenleer, kleurmengen en het gebruik van acrylverf. Daarna ga je aan de slag met het schilderen.

Zwerfexcursie in het Zwanenwater

Tijdens de zwerfexcursie wordt er een lange wandeling gemaakt onder leiding van een boswachter langs de beide meren van het Zwanenwater. De verschillende landschappen, tientallen vogelsoorten, bijzondere planten en kleurrijke vlinders zijn tijdens de excursie te bewonderen. Gedurende de lunch kun je genieten van het uitzicht op het Bokkeneiland waar zogezegd een kleine kolonie lepelaars tussen de aalscholvers broedt. Door de duur van de excursie en de te lopen route is deze excursie niet geschikt voor kinderen jonger dan acht jaar en mensen die slecht te been zijn. Neem daarnaast eten en drinken mee voor onderweg en trek bovendien stevige wandelschoenen aan.

Nacht van de Nacht Zwanenwater

Het is ook mogelijk om ’s nachts het Zwanenwater te verkennen. Beleef het gedurende de Nacht van de Nacht Zwanenwater. Een evenement dat tijdens verschillende nachten van het jaar wordt georganiseerd. Zodra het donker wordt, worden veel dieren pas actief. De boswachter laat zien welk leven er ’s nachts in het Zwanenwater actief is. Zoals bijvoorbeeld vleermuizen die gezocht worden met een bat-detector en nachtvlinders die worden gelokt met lekkere smeerseltjes. Een nachtelijke wandeling met de boswachter is natuurlijk spannend. Bij helder weer maakt de sterrenhemel het al helemaal bijzonder, zeker tijdens volle maan. Om wakker én warm te blijven, krijg je een lekker bakje koffie, thee of chocomel.

Schaatsen in het Zwanenwater

Tijdens strenge winters mag er geschaatst worden op het ijs van het Eerste Water in het Zwanenwater.

Adres

Zuidschinkeldijk 3
1759 JH Callantsoog

Openingstijden

Maandag t/m zondag (1 april tot 1 augustus): 07.00-21.00 uur
Maandag t/m zondag (1 augustus tot 1 april): van zonsopgang tot zonsondergang

Toegankelijkheid

Het Zwanenwater is aangepast voor mensen met een lichamelijke beperking. De twee routes hebben voor een deel een verhard, goed rolstoeltoegankelijk pad. Een ander deel van de routes bestaat uit een schelpenpad met twee sporen van begroeiing daartussen. Dit stuk is voor rolstoelgebruikers niet ontoegankelijk, maar echt gemakkelijk zal het niet gaan. De duintop van waaraf zicht is op het Tweede Water en daarmee op de broedkolonie van de lepelaars, is niet bereikbaar voor rolstoelgebruikers. De drijvende vogelkijkhut daarentegen is wel bereikbaar voor rolstoelgebruikers. In deze drijvende vogelkijkhut zitten de kijkgaten op de juiste hoogte voor mensen die in een rolstoel zitten. Voor het tweede observatiepunt moet je over een smal, onverhard pad waardoor het niet zal lukken. Direct naast dit observatiepunt ligt echter het kijkscherm die wel bereikbaar is.