Helderse Duinen

Een stukje ten noorden van Julianadorp aan Zee bevindt zich het prachtige natuurgebied de Helderse Duinen. De Helderse Duinen bestaat uit een duinlandschap met lage duintoppen, één duinmeertje, duinvalleien en bossen. Het is een plaats waar veel bijzondere planten en vogels te zien zijn. Men acht de natuur van de Helderse Duinen zo waardevol, dat ze samen met de zuidelijk gelegen Noordduinen tot op Europees nivo beschermd zijn.

De Helderse Duinen bestaat topografisch uit drie deelgebieden: de Grafelijkheidsduinen, De Donkere Duinen en het Refugium. De Grafelijkheidsduinen zijn gevormd vanuit de resten van het oude Waddeneiland Huisduinen. Ten zuiden daarvan liggen De Donkere Duinen, die ontstaan zijn vanuit het voormalige Waddeneiland Ooghduinen. In de 16de eeuw stoof het gat tussen de twee eilanden dicht, op die plaats ligt nu het duinmeertje de Harmplas.

Grafelijkheidsduinen

Het natuurgebied de Grafelijkheidsduinen heeft een oppervlakte van honderd hectare. De duinen van de Grafelijkheidsduinen zijn de meest noordelijk gelegen duinen van het vasteland van Nederland. De Grafelijkheidsduinen vormden zogezegd ooit de kern van het Waddeneiland Huisduinen. Dit eiland groeide in de loop van de tijd aan het vasteland vast. Vroeger was het gebied in bezit van de graven van Egmont, vandaar de naam Grafelijkheidsduinen. In de Grafelijkheidsduinen heeft van 1856 tot 1980 waterwinning plaatsgevonden. Er werd jaarlijks meer dan 1,2 miljoen m3 water aan het gebied onttrokken. Dit had op het hoogtepunt een waterstanddaling van 2,5 meter tot gevolg. Een verder gevolg hiervan was dat het gebied sterk verdroogde. Na de stopzetting van de waterwinning is de waterstand weer gestegen tot dicht bij het oorspronkelijke peil. Uiteindelijk ontstond er in het gebied ook een duinmeertje. Heden ten dage groeien er weer wilde orchideeën, gewone dophei, waternavel en tormentil.

Door de strategische ligging van de Grafelijkheidsduinen is het gebied sinds 1881 in gebruik geweest als militair oefenterrein. In de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn aan deze militaire activiteiten een einde gekomen. Als je tot het jaar 1992 door de Grafelijkheidsduinen wandelde, werd je door de oude schietbaan, talloze bunkers en indrukwekkende bomkraters nog aan de militaire tijd herinnerd. Bovendien was het gebied toentertijd geheel omheind. Na 1992 werd het een ander verhaal. De Grafelijkheidsduinen kwamen in handen van Landschap Noord-Holland. Zij zorgden ervoor dat de Grafelijkheidsduinen van een militair terrein een natuurgebied werd. Hiervoor werd in de lage delen van het gebied de voedselrijke bodem afgeschraapt, waardoor bepaalde zeldzame planten er weer konden gedijen. Daarnaast werden de militaire overblijfselen en grote stukken van het hekwerk verwijderd. Bovendien kwamen er grote herkauwers te grazen en werden er drinkwaterputten geplaatst.

Harmplas 

Het duinmeertje de Harmplas met een oppervlakte van veertig hectare, is een plaats waar veel bijzondere vogels voorkomen. Zo is bij de Harmplas de geoorde fut te spotten; een zeer zeldzame vogelsoort. In de Grafelijkheidsduinen nestelt zich zelfs ieder jaar de grootste broedkolonie geoorde futen van de provincie Noord-Holland. De dames en heren geoorde futen maken zich elkaar het hof op de Harmplas. De Harmplas is omzoomd met veel riet, hetgeen de geoorde fut veel bescherming biedt. In de winter, als de Harmplas dichtgevroren is, wordt er volop op geschaatst. Op deze manier kun je sport combineren met het genieten van een prachtige omgeving; schaatsen tussen de duinen van de Kop van Noord-Holland. Wie wil dat nou niet!

De Donkere Duinen

De Donkere Duinen is tegenwoordig een aangeplant dennenbos, dat met beheersingsingrepen omgevormd is naar een afwisselend, natuurlijk bos. In de Donkere Duinen is een ringvormige eendenvijver met bossige oevers aanwezig, waar inmiddels ook wilde (moeras)vogels leven. De Donkere Duinen is het enige echte bos in de buurt van Julianadorp aan Zee, dus als je in plaats van een frisse strandwandeling een mooie boswandeling wilt maken, moet je in De Donkere Duinen zijn.

Het Refugium

Het Refugium is in 2007 overgedragen van de gemeente Den Helder aan het Landschap Noord-Holland. Het is een zeven hectare groot gebied, dat ontstaan is door natuurontwikkeling. Het ligt als een scheg tussen de bebouwing van Nieuw Den Helder, de Grafelijkheidsduinen en De Donkere Duinen. De Grafelijkheidsduinen en het Refugium worden begraasd door Schotse Hooglanders. In de Grafelijkheidsduinen helpen ook nog enkele Konikpaarden mee met het kort houden van de planten. De begrazing in dit soort gebieden zorgt uiteindelijk voor een gevarieerde plantengroei. Op sommige plekken wordt de vegetatie kort en de bodem schraal gehouden. Op andere plekken waar veel mest terecht komt, kunnen planten groeien die van een voedselrijke bodem houden. Dit levert een rijke plantengroei op met soorten als riet, de welriekende nachtorchis, et cetera.

Duinen Den Helder-Callantsoog

De Helderse Duinen maken onderdeel uit van het Natura 2.000-gebied ‘Duinen Den Helder-Callantsoog’ (gebiedsnummer: 84, classificatie: duinen). Onder dit Natura 2000-gebied vallen (van noord naar zuid) de Grafelijkheidsduinen, De Donkere Duinen, de Noordduinen, verschillende duinterreintjes (nollen) en het Kooibos ten oosten van Callantsoog. De Noordduinen beginnen daar waar De Donkere Duinen ophouden. De Noordduinen zijn in tegenstelling tot Grafelijkheidsduinen smal, het is derhalve een smalle duinstrook. In het gebied leven veel konijnen, hierdoor zijn de duingraslanden relatief open met talloze stuifplekken. Op veel plaatsen langs de Nederlandse kust zijn de konijnenpopulaties de laatste decennia sterk gedecimeerd door dodelijke virusziektes en worden de duinen niet meer op een natuurlijke manier begraasd, hetgeen een plantensoortverarming in de hand heeft gewerkt.

Doordat het Natura 2.000-gebied Duinen Den Helder-Callantsoog zo open is, herbergt het gebied de hoogste populatie van tapuiten van Nederland. Tapuiten gebruiken bij voorkeur verlaten konijnenholen om te broeden. In het binnenland zijn broedende tapuiten voor een groot deel al verdwenen. Daarnaast weten ook verschillende soorten parelmoervlinders de graslanden van het gebied moeiteloos te vinden.

Ontstaan van de Duinen Den Helder-Callantsoog

Omstreeks het jaar 1.300 eindigde de aaneengesloten duinrij van Holland bij Camperduin. Ten noorden hiervan lagen de eilanden Callantsoog en Huisduinen. Dit waren feitelijk zandplaten met daarop duinen. In de loop van de tijd slibden de slikplaten en kwelders rondom de twee eilanden steeds verder dicht. Vanaf de 14de eeuw werden steeds meer zilte gebieden ingepolderd. Vanaf de 17de eeuw werden Callantsoog en Huisduinen middels een stuifdijk met elkaar verbonden. Op deze manier ontstond er tussen 1.500 en 1.800 achter het huidige Natura 2.000-gebied Duinen Den Helder-Callantsoog, de Zijpe-, Koegras-, Anna Paulowna-, en Wieringerwaardpolder.