Wie aan orchideeën denkt, denkt aan verre tropische oorden. Waar ze aan de randen van azuurblauwe baaien en hagelwitte stranden bloeien tussen bomen die volrijpe bananen en steenharde kokosnoten dragen. Dát is het beeld wat je hebt als je aan orchideeën denkt. Of nee, je denkt ook aan je bloemschikkende oudtante die zelf áchter de geraniums zit én opgepotte orchideeën náást de geraniums op de vensterbank heeft staan.
Naast de orchideeën die op vakantiebestemmingen mensen bekoren plus de orchideeën die je bij de bloemist kunt scoren, groeien er in ons landje ook wilde orchideeën. In Nederland zijn ongeveer dertig verschillende soorten orchideeën in de vrije natuur beschreven. Toegegeven, ze zijn minder uitbundig dan hun verre-oorden-wapenbroeders, maar blijven wel heel bijzondere planten.
Orchideeën houden van vochtige, voedselarme gronden. Verdroging en overbemesting zijn oorzaken waardoor ze het niet overleven en derhalve verdwijnen. In het duinlandschap vinden orchideeën deze gewenste biotoop in de valleien. In de dalen van duinen is het vochtig en is de grond arm. Ideaal dus!
Wilde orchideeën, en zeker sommige soorten, zijn zeldzaam. Kom dus niet in de verleiding om ze te plukken, wilde orchideeën zijn beschermd: er staat een juridisch hek omheen. Wie er met zijn tengels aankomt, terwijl oom agent toevalligerwijs toekijkt, mag vervolgens diep in de buidel tasten.
Wilde orchideeën hebben allemaal hun strategieën om stuifmeel te verspreiden. Zo blinkt de bijenorchis uit in ‘mimicry’. Dat wil zeggen dat de plant probeert om een insect na te bootsen. De bijenorchis heeft geen nectar, maar moet toch zijn bloemenpoeder zien te verspreiden. De plant probeert de mannelijke bijen te verleiden om met de plant te paren om op deze manier het stuifmeel aan de bijen te laten kleven waardoor het verspreid wordt.
De nachtbergorchis is een echte nachtbraker. Overdag houdt hij zich gedeisd, maar als de avond valt, worden alle registers opengetrokken en gaat hij als een bezetene geuren en fleuren. Voor nachtvlinders is dit onweerstaanbaar en die duiken erop waardoor zij voor de stuifmeelverspreiding zorgen. Het bleek bosvogeltje is geen gevleugelde vriend die aan chronisch ijzertekort lijdt, maar een wilde orchidee die bij bestuiving niet geholpen wordt door insecten, maar die zich zelf bestuift. Ook heel bijzonder.
De brede orchis was eeuwenlang een veel voorkomende plant in het Nederlandse landschap, totdat er veelvuldig met kunstmest werd rondgespoten. De grond werd verrijkt met mineralen, maar het land werd verarmd van de brede orchis. Tegenwoordig is het een zeldzame plant. Overal in Nederland is de wilde orchidee een zeldzame verschijning geworden. Ze komen voornamelijk nog voor in natuurgebieden waar aan alle criteria is voldaan voor deze veeleisende planten.
Behalve op Texel.
Op dit grootste Waddeneiland lijken de wilde orchideeën wel een plaag. Jaarlijks komen er miljoenen orchideeën tot bloei. Niet alleen in de natuurgebieden van Texel tieren de orchideeën weelderig, maar ook langs de bermen van de wegen. Zo heeft het begrip onkruid wel een hele bijzondere lading gekregen. Het is sowieso een feest om op Texel te vertoeven, maar het krijgt een extra dimensie als de orchideeën met hun prachtige kleuren en heerlijke geuren de menselijke zintuigen in vuur en vlam zetten!
