Zonder helmgras geen duinen. Zonder duinen verliest Nederland één van haar natuurlijke verdedigingslinies tegen de bij tijd en wijle onstuimige Noordzee en is het nog maar de vraag hoe lang wij de voetjes droog houden. Paradoxaal genoeg houdt helmgras ook maar al te graag zijn voetjes droog. Dat wil zeggen van zout water. Zout water is iets waar de plant letterlijk een broertje dood aan heeft. Ondanks het feit dat de plant in een zoutrijke omgeving staat, kan hij eigenlijk niet goed tegen zout. De plant overleeft het toch omdat er een speciale schimmel op zijn wortels leeft die de zoutregulatie voor zijn rekening neemt.
Helmgras is een echte pioniersplant. Hij koloniseert uitgestorven terreinen waar verder nog geen leven is. Hij schiet wortel op plaatsen waar andere vertegenwoordigers van het plantenrijk geen heil zien, om zich vervolgens als eerste te vestigen. In de duinen bestaat de kans dat de wortels van een plant droog komen te liggen door de wind, daar moet een plant tegen kunnen. Want als de wortels droog komen te liggen, worden direct gezandstraald. De meeste planten leggen dan onmiddelijk het loodje. Helmgras niet!
Helmgras heeft een uitgebreid wortelstelsel, maar deze wortels duiken niet de diepte in. Dat is maar goed ook want als de plant zout water, zoals het zogenaamde stuifwater, opslurpt komt onherroepelijk de man met de zeis aanzeilen. Door de uitlopers van helmgras waait de duin niet weg, maar blijft mooi op zijn plaats. De wortels van helmgras, die meer dan negen meter lang kunnen zijn, vóórkomen als het ware op deze manier erosie van de duin.
Als duinen last hebben van zandafslag, door wind of golven, wordt de natuur een handje geholpen door de aanplant van helmgras. In eerste instantie worden rietschermen geplaatst waardoor het helmgras even uit de wind zich kan ontwikkelen. In de loop van de tijd verteren de rietschermen en kan het helmgras zich staande houden tegen de weerbarstige elementen zonder bescherming.
Helmgras werd vroeger gebruikt als dakbedekking. Het nadeel ten opzichte van riet is dat het onregelmatig en niet zo vlak is. De duurzaamheid is wel veel groter. Namelijk zestig jaar in plaats van dertig jaar die voor riet geldt. Zogezegd wordt helmgras bij de zoutregulatie geholpen door goedaardige schimmels, maar er zijn ook kwaadaardige schimmels die de dood bij het helmgras inleiden. Gelukkig steekt daar dan weer een ander micro-organisme een stokje voor. Op het helmgras leeft een bepaalde bacteriesoort die het helmgras beschermd tegen ziektes als schimmels en wormen.
Alleen als vraatzuchtige konijnen zich melden bij jonge scheuten helmgras, heeft het plantje daar geen antwoord op; dan is hij wel genoodzaakt om te capituleren. Helmgras geeft de mens dus veiligheid, het wapent het land tegen de zee, maar helmgras kan ook gevaarlijk zijn. Het blad van helmgras is zo scherp als stiletto’s waaraan je jezelf lelijk kunt verwonden. Naast het feit dat helmgras een sleutelfunctie vervuld in de duinen, zijn het mooie planten die verantwoordelijk zijn voor de karakteristieke sfeer die het duinlandschap uitstraalt.
