In Nederland leven vijf verschillende soorten salamanders: de kleine watersalamander, vuursalamander, alpenwatersalamander, kamsalamander en de vinpootsalamander. Samen met de bruine kikker en pad is de kleine watersalamander het meest voorkomende amfibie van ons kikkerlandje en stelt weinig eisen aan zijn omgeving. Ook het duinlandschap is een habitat waar de kleine watersalamander prima kan gedijen.
Mensen die een moestuin hebben, kunnen ze tegenkomen als ze de boontjes aan het doppen zijn. Ook eenieder die een vijver in zijn tuin graaft, moet er rekening mee houden dat op een dag de kleine watersalamander opduikt. De naam van de kleine watersalamander zet je overigens twee keer op het verkeerde been. Het is namelijk niet de kleinste salamander van Nederland en het ook geen dier dat permanent in het water leeft; alleen gedurende het broedseizoen houdt hij zijn pootjes niet droog.
In februari ontwaken de kleine watersalamanders massaal uit hun winterslaap en laten zich direct in het water storten om zich op te maken voor de voortplanting. Om te kunnen voortplanten, zullen mannetjes op zoek moeten naar vrouwtjes. Een vrouwtje gaat echter niet zomaar met ieder mannetje in zee. Dus zal het mannetje het vrouwtje moeten verleiden. Het mannetje vertoont daarvoor een indrukwekkende baltsgedrag. Als hij een vrouwtje ziet, gaat hij met zijn staart wapperen om op deze manier lokstoffen richting het vrouwtje te doen waaien, in de hoop dat zij voor hem valt. Tijdens de voortplantingstijd (waterfase) ondergaat de kleine watersalamander een metamorfose en wordt het diertje een soort Aquaman. Tussen de tenen verschijnen vliesjes waardoor het beest flippers krijgt. De mannetjes krijgen bovendien een rugkam en staartzoom.
De kleine watersalamander eet alles wat voor zijn bek komt en wat nog net door zijn bek past. Ze hebben echter ook veel vijanden en moeten derhalve constant op hun hoede zijn. Iedere diersoort gedraagt zich op een speciale manier als ze worden aangevallen. Zo gaan honden op hun rug liggen om zich over te geven. De kleine watersalamander doet iets soortgelijks. Hij vertoont de zogenaamde urkenreflex. Maar nu niet om zich over te geven, maar om de belager de stuipen op het lijf te jagen. Hij gaat wel op zijn rug liggen en toont ook zijn kwetsbare buik, maar wel een buik die voorzien is van angstaanjagende, felle kleuren. Wellicht is de kleine watersalamander de sleutel tot de eeuwige jeugd. Wat wil het geval. Onlangs zijn er verschillende exemplaren gevangen die neotenie vertonen. Dat wil zeggen dat ze hun hele leven lang kenmerken van het jeugdstadium met zich meedragen.
Van de in Nederland levende salamanders is de kleine watersalamander de meest voorkomende en is de vuursalamander het meest zeldzaam. De vuursalamander komt maar op enkele plaatsen voor in het zuiden van Limburg. En daar ligt het prachtige amfibie zwaar onder vuur. De vuursalamander wordt allerlei mythische krachten toebedeeld. Zo zouden ze onbrandbaar zijn. Een paar jaar geleden waren er nog een paar honderd exemplaren, nu nog maar een handjevol. Een nieuwe schimmelinfectie heeft in enkele jaren bijna de hele populatie weggevaagd. Om te voorkomen dat alle vuursalamanders uitsterven, zijn de resterende exemplaren weggevangen en worden ze tijdelijk opgevangen in verschillende dierentuinen. Door de dieren uit de gebieden weg te halen, zal de schimmel het ook niet kunnen overleven en wordt het gebied als het ware weer schoon en kunnen de dieren weer teruggeplaatst worden en verder een gezond leven leiden.
